TEKSTİLDE LABORATUVAR TEST METODLARI

* Laboratuvar tanımı ve tekstil laboratuvarının sahip olması gereken özellikler

* Test standartlarının kısaca tanıtılması

* Kalibrasyon nedir, önemi

* Tekstilde yapılan testler nelerdir? Hangi aşamalarda testler yapılır? Kısaca testlerin ve test cihazlarının tanımları

Laboratuvar tanımı ve tekstil laboratuvarının sahip olması gereken özellikler – 1

Laboratuvar, özetle tekstilde aşağıdaki ölçümlerin yapıldığı, üretime yön veren ve kontrol eden destek ünitesidir. Devamlılık esasına göre çalışan bir işletmenin bel kemiğidir.

Bahsi geçen kontroller özetle;

1. Üretim için gerekli hammaddelerin giriş kontrollerinin yapılarak uygunluk değerlendirmesi,

2. Üretim aşamalarında proseslerin kontrolü için yapılan çeşitli testler,

3. Müşteri isteklerine uygunluk için yapılan nihai kontrollerdir.

Laboratuvar tanımı ve tekstil laboratuvarının sahip olması gereken özellikler – 2

Yapılan ölçümlerin sağlıklı bir şekilde değerlendirilebilmesi için test ortamı ve test yöntemleri konusunda bir takım standartlar geliştirilmiştir. Burada esas, yapılan testin herhangi bir yerde de aynı şekilde yapılıp değerlendirilebilmesini sağlamak, bir diğer deyişle üretici ve tüketicilerin aynı parti malı değerlendirirken ortak bir çerçeveden bakabilmesini sağlamaktır.

Laboratuvarların sahip olması gereken temel fiziksel şartlar,

Isı: 20 °C ± 2°C

Nem: 65% ± 2%

Test standartlarının kısaca tanıtılması

* En çok kullanılan temel standartlar, ISO, ASTM, AATC, ISO DIN ve ülkemizde bunlara ilave olarak TSE’dir.

* ISO: Internatinoal Standardisation

Organization’un kısaltmasıdır. Yani uluslararası standartlar organizasyonu anlamına gelmektedir. Çoğunlukla Avrupa ülkeleri tarafından tercih edilmektedir.

* ASTM: American Society for Testing of Materials’ın kısaltmasıdır. Amerika Malzeme Testleri Kurumu olarak tercüme edilebilir.

* ISO DIN: ISO’nun Alman normlarına uyarlanmış versiyonlarıdır.

* TSE: Türk Standartları Enstitüsü’nün kısaltmasıdır. Pek çok standartta TSE ISO diye bir ifade bulunur, ortak standart anlamına gelmektedir. Yani, TSE’nin ISO ilgili standardını kabul etmiş halidir.

Müşteriler çoğunlukla kendi ürünlerinin kullanım alanlarına karşılık gelen test yöntemlerini ve minimum kabul değerlerini beyan ederler. Bu gibi durumlarda üreticiler, bahsedilen standartlara göre test edilmiş, istenen aralıkta ürünü üretmekle yükümlü olurlar.

Kalibrasyon nedir?

Bahsedilen standartlarda test yapılması için gerekli şartlar temelde aynıdır. Standart atmosfer şartlarında bir laboratuvar, uygun yöntemler ile alınmış test materyali, bakımları yapılmış ve sağlıklı ölçüm yapan test cihazları. Kalibrasyon, test cihazlarının ölçüm kontrollerini yapmaktır. Yani istenen testlere uygun sonuç alabilmek için önemli kriterlerin başında gelir. Kalibre edilmemiş bir hassas terazi aynı numuneyi her seferinde farklı ağırlıkta ölçebileceği için sağlıklı bir veri almayı engelleyecektir. Kalibrasyon ile periyodik bakım karıştırılmamalıdır. Periyodik bakımda cihazın genel bakımı yapılırken kalibrasyonda ölçümün sağlıklı yapılıp yapılmadığı kontrol edilmektedir. Yetkilendirilmiş kişilerce yapılarak kayıt altına alınır. Sabit ağırlık – uzunluktaki bir takım referans alet ile belirlenen sıklıkta kontrollerin yapılması ile test cihazını kullanan kişilerin de belirlenen periyotlarda sadece kontrol amaçlı yapılabilir, ancak bu şekilde yapılan ölçüm ve değerlendirmeler sadece kontrol niteliği taşır.

Tekstilde yapılan testler nelerdir?

Fiziksel testler

İplik numara / büküm / büküm yönü / Düzgünsüzlük / Çekme/ Numara değişimi / Tüylülük / nem / Kumaş gramajı / atkı-çözgü sıklığı / Örgüde ilmek boyu / Kumaş yıkama sonrası boyutsal değişim / kuru temizleme sonrası boyutsal değişim / yırtılma mukavemeti / patlama mukavemeti / kopma mukavemeti / geri dönüş esnekliği / dikiş mukavemeti / dikiş açması (kayması) / pilling / abrazyon

Kimyasal testler

* Elyaf kompozisyonu tayini

* Renk haslıkları (yıkama / su / ter / kuru temizleme/ sürtme / ışık / ağartıcılar)

* Haşıl testi

* Ph

* Ağır metal ve kimyasal kalıntılar

* İşletme suyu kontrolleri

Kullanım alanına göre testler

* Elyaf / İplik testleri

* Kumaş testleri

Elyaf ve iplik testleri

* LİFİN MUKAVEMETİ

* LİFİN İNCELİĞİ

* LİFİN PARLAKLIĞI

* LİFİN UZUNLUĞU

* LİFLERDE UZAMA VE ESNEKLİK

* LİFLERDE RUTUBET TAYİNİ

* LİFLERDE YABANCI MADDE TAYİNİ

* LİFLERDE RENK TAYİNİ

* İPLİĞİN MUKAVEMETİ

* İPLİĞİN DÜZGÜNSÜZLÜĞÜ (USTER CİHAZI)

* İPLİKTEKİ NEPS SAYISI (USTER CİHAZI)

* İPLİĞİN NUMARASI

* İPLİĞİN NEMİ

* İPLİĞİN BÜKÜMÜ

* BOYALI İPLİĞİN RENGİ

* BOYALI İPLİĞİN HASLIĞI

* İPLİĞİN ELASTİKİYETİ

* KARIŞIM ORANLARI

Kumaş testleri

* KUMAŞIN MUKAVEMETİ

* HAM KUMAŞTA (DOKUMA) HAŞIL TÜRÜ

* HAM KUMAŞTA DEMİR İYONU TAYİNİ (SELÜLOZ)

* ÖRME KUMAŞTA İLMEK UZUNLUĞU

* KUMAŞIN METRETÜL AĞIRLIĞI

* KUMAŞIN ATKI-ÇÖZGÜ SIKLIĞI

* KUMAŞIN YÜZEY DÜZGÜNLÜĞÜ

* BOYALI / BASKILI KUMAŞIN HASLIĞI

* KUMAŞIN ÇEKME ORANI (BOYUT STABİLİTESİ)

* KUMAŞIN NEMİ

* KUMAŞIN ESNEKLİĞİ

* KUMAŞIN BONCUKLAŞMA DEĞERİ

* KUMAŞIN YIKAMA SONRASI PERFORMANS TESTLERİ (ÇEKME / DÖNME / BASKI DAYANIMI VS..)

* BASKILI KUMAŞIN BASKI DAYANIM TESTLERİ

* KUMAŞI N DİKİŞ ÖZELLİKLERİ

* KUMAŞIN AŞINMA DAYANIMI

Elyaf / iplik testleri 1 – Liflerde incelik

Kumaştaki nihai özelliklerin pek çoğunun temelini oluşturmaktadır. Tek başına bir anlam ifade etmez, ancak özellikle iplik üreticileri için, istenen numara – çekim değerlerinde önemli rol oynamaktadır. Pek çok lifin enine kesiti yuvarlak olmadığı için, lif gruplarına göre çeşitli yöntemler ile tespit edilmektedir. Özellikle yün liflerinde oldukça önemli bir özelliktir.

* Pamukta Mikroner Değeri ve Değerlendirmesi

* 0 – 3 Çok ince

* 3 – 3,9 İnce

* 4 – 4,9

* 6 – Üstü Çok kalın

Elyaf / iplik testleri 1 – Liflerde incelik (devamı)

Lif inceliğinin etkili olduğu özellikler şunlardır:

İplik eğirme sınırı

* İplik düzgünsüzlüğü

* Kumaş dökümlülüğü

* Tutum ve verimlilik

* İplik mukavemeti

* İplik görünüşü

* Parlaklık

Pamuk liflerinin inceliği çaplarının ölçülmesiyle elde edilemez; çünkü pamuk liflerinin enine kesiti dairesel olmadığı gibi birbirinden çok farklıdır. Bu yüzden işletmelerde pamuk liflerinin inceliği, mikroskop-mikroprojeksiyon, mikroner ve HVI900 cihazları ile ölçülmektedir.

Elyaf / iplik testleri 1 – Liflerde incelik (devamı)

Mikroprojeksiyon – Mikroskop

Elyaf / iplik testleri 2 – Elyafta nem tayini

Absorblanan nem miktarı, elyafın türüne ve bulunduğu ortamın rutubetine göre değişir. Rutubetli havaya bırakılan bir kumaş, üzerine su toplar, buna karşılık nemli veya ıslak bir kumaş kuru havada üzerinde bulunan suyu kaybeder. Bu alışveriş bir denge kuruluncaya kadar devam eder. Tekstil materyalindeki nem miktarının hesaplanmasında şu formüller kullanılabilir.

* % Mevcut Nem=(nemli ağırlık-kuru ağırlık/nemli ağırlık)x100

* Mutlak Nem: % Rutubette denir. Tekstil materyalindeki su miktarının kuru materyal ağırlığına oranıdır.

* % Rutubet: (Nemli ağırlık-kuru ağırlık/Kuru ağırlık)x100

* Tekstil maddeleri alışverişinde üzerinde önemle durulan konulardan biri ihtiva ettikleri nem miktarıdır. Ticarette alım satım yaparken ticari ağırlık ile anlaşmalar sağlanır.

* Formül: Ticari ağırlık=Kxb/100+K

* K: Kuru ağırlık ( Nemli ağırlık-Nem miktarı)

* b : Ticari rutubet miktarı (%)

Elyaf / iplik testleri 3 – Elyafta uzunluk tayini

* Uzunlukları bakımından tekstil lifleri ikiye ayrılır.

* a)Kesikli Elyaf: Bunlarda her bir lifin boyu birkaç cm’dir. Bu liflerin her birine stapel denir. Bu tip liflere örnek olarak pamuk, keten, yün gibi doğal lifleri verebiliriz.

* b) Kesiksiz Elyaf: Kontinü elyafta denilen kesiksiz elyafların boyu sonsuz uzunluktadır. Bu tür elyaflara filament denir

Elyaf / iplik testleri

4 – Liflerde Uzama ve esneklik

* Herhangi bir maddeye bir kuvvet etki ettiği zaman, bu cisimde bir gerilim meydana getirir ve cisim çekildiği zaman bir uzama meydana gelir. Cisimdeki uzamanın miktarı başlangıçta çok küçüktür ve uygulanan kuvvetle orantılıdır. Kuvvet arttıkça uzama artar. Bu durum belli bir değere kadar devam eder. Uygulanan kuvvetin sınırı esneklik sınırını geçmezse lif eski haline geri döner. Eğer kuvvet esneklik sınırının üzerinde uygulanırsa kuvvet kaldırılsa bile lif eski boyutuna dönmez. Bu noktaya ‘Akma Noktası’ denir. Eğer bu noktaya ulaşılmış, ancak aşılmış ise bu sefer lif kopar.

Elyaf / iplik testleri 4 – Liflerde Uzama ve esneklik

* MATERYALDEKİ UZAMA % UZAMA TERİMİ İLE İFADE EDİLİR.

* FORMÜLÜ:

* % UZAMA=(L1-L0/L0)*100

* L1: CİSMİN KOPMA ANINDAKİ BOYUTU

* L0: CİSMİN İLK BOYUTU

Elyaf / iplik testleri 4 – Liflerde Uzama ve

esneklik

* Kalıcı uzunluk: Akma noktasının üzerinde kuvvet uygulanan lifler, kuvvet kaldırıldığında eski uzunluklarına dönemez, bir miktar daha uzun kalırlar. Buna kalıcı uzunluk denir.

* Uzun liflerde zayıf bir noktanın olma olasılığı kısa liflere oranla daha liflerde, zayıf bir noktanın olma olasılığı kısa liflere oranla daha fazladır. Elyaf en zayıf noktadan kopacağından uzun liflerin ortalama kopma gerilimi, kısa olanlardan daha düşüktür. Bu nedenle ölçümlerde lif boyunun bilinmesi gerekir.

* Gerildiğinde çok fazla uzayabilen, kuvvet kaldırıldığında eski boyutlarını en kısa zamanda yeniden alabilen esnek liflere ‘Elastomer Elyaf’ denir. Kauçuktan veya yapay olarak elde edilen bu elyaflar en esnek elyaf çeşididirler. Bunlardan en çok bilineni, DuPont firmasının ürettiği Lycra’dır. Esneklik özelliği iyi olan diğer elyaflar ise, yün, polyamid, ipke, akriliktir. Keten, esnekliği kötü olduğu için kumaş formuna geldiğinde çabuk buruşmaya neden olan bir elyaftır.

Elyaf / iplik testleri 5 – Lifin mukavemeti

Lif mukavemeti, iplik ve dolayısıyla kumaş üretimi için önemli bir parametredir, çünkü öncelikle iplik mukavemetine etki eder. Sağlam lifler normal olarak daha mukavemetli ipliklerin üretimi sağlayarak yüksek hızlı eğirmeye ve kullanım sırasında kopuşların azalmasınayardımcı olurlar. Elyaf mukavemeti, imalat esnasındaki germe, çekme vs. işlemleri açısından da büyük önem taşımaktadır. Elyafın mukavemeti elyaf tiplerine bağlı olarak değişmektedir. Her bir lif cinsinin mukavemeti farklı olduğu gibi doğal liflerde mukavemet, bölge yetiştirme şartlarına da bağlıdır.

Elyaf / iplik testleri 5 – Lifin mukavemeti

Lif mukavemetinin azalması:

* Lif kırılmalarına

* Toz oluşumuna

* Kopuşların artmasına

* Döküntünün artmasına

* Eğrilme sınırının düşmesine neden olur.

Bu olumsuzlukları gidermek, işletmelerin mukavemetli iplik üretebilmeleri için liflerin mukavemetini ölçmemiz çok önemlidir. Lif veya liflerin mukavemeti dinamometre, pressley, shopper, fafegraph veya vibrodyn ve HVI900 cihazlarıyla ölçülmektedir.

Elyaf / iplik testleri 5 – Lifin mukavemeti (devamı)

Elyaf / iplik testleri 5 – Lifin mukavemeti (devamı)

Elyaf / iplik testleri 6 – İplik kompozisyonu / karışım oranları

* Farklı özelliklerinden dolayı nihai ürünün kullanımını iyileştirmek, maliyetleri düşürmek gibi farklı sebeplerle, iplik çekilirken harmandan karışım ile elde edilen iplikler piyasada oldukça yaygın kullanım yerine sahiptir. Doğru prosesi uygulayabilmek, finişte istenen özellikleri yakalayabilmek için karışım iplikler, dokuma ya da örmeye başlanmadan önce test edilir. İstenen / planlanan karışım oranına sahip olup olmadığının tespiti sonrası diğer test sonuçları da istenilen parametrelerde ise kullanıma verilebil

* İpliklerde karışım oranları çoğunlukla çözelti içerisinde eritilerek tespit edilir. Bunun haricinde yakma testi ile iplik cinsinin tespiti mümkündür, ancak karışım ipliklerde yeterli değildir.

Elyaf / iplik testleri 7 – İplik Mukavemeti

Kumaş üretiminde, iplik pek çok gerilime ve sürtünmeye maruz kaldığı için, mukavemeti oldukça önemlidir. İplik mukavemetinin ölçümünde biri sabit, diğeri hareketli iki çene arasına iplik yerleştirilir. Hareketli çene, artan bir kuvvet ile ipliği çekerken önce iplikte bir miktar uzama olur, ardından iplik kopar. İpliğin koptuğu andaki değer «kopma mukavemeti», kopma anına kadar gösterdiği uzama ise «kopma uzaması» olarak adlandırılır. Kopma uzaması % olarak ifade edilir.

Test, sadece bir kez tekrarlanırsa anlamlı bir sonuç elde edilmez. Bu nedenle, bobinin farklı yerlerinden ortalama 5 kez ölçüm yapılması sağlıklı olur. Parti büyüklüğüne göre test edilecek bobin sayısı da önemlidir. Her bobinin kendi içerisinde minimum ve maksimum değeri, ayrıca partiyi temsil eden tüm bobinlerin aynı şekilde minimum ve maksimum değerleri de ortalama mukavemet değeri kadar önemlidir.

Elyaf / iplik testleri 7 – İplik Mukavemeti (devamı)

RKM olarak adlandırılan mukavemet değeri, ipliğin düşey olarak asıldığında kendi ağırlığı ile koptuğu uzunluğu KM cinsinden ifade eder. Örneğin, ipliğin kopma mukavemet 400 gram. Kopma değeri esnasında uzunluğu 3000 mt ise, ipliğin RKM değeri 3’tür. (uzunluğun km cinsinden değeri)

Mukavemeti etkileyen temel faktörler:

Elyaf olgunluğu,

Elyaf mukavemeti,

Elyaf uzunluğu,

Elyaf inceliği,

Büküm miktarı / değişkenliği

İplik düzgünsüzlüğü

Olarak özetlenebilir.

Elyaf / iplik testleri 8 – Büküm / büküm yönü

İpliğin eğrilmesi sırasında elyafların ya da ipliklerin bir arada tutulması ve mukavemet kazandırılması için kendi etrafında verilen spiral dönmelerdir. Bir elyafı bükmek, kullanım amacındaki dayanma koşulları açısından önemlidir. İplikteki büküm sayısı sağlamlık, elastikiyet ve dolaylı olarak tüylülük gibi iplik özelliklerini etkiler. İpliğe verilecek olan büküm tamamen iplik üreticisinin elinde olup, nihai kullanıcının amacını karşılayacak şekilde iplikhanelerde ayarlanabilir.

Kalın ipliklerde elyafların birbirlerini tutmaları için daha az sayıda, ince ipliklerde ise daha çok sayıda büküme ihtiyaç vardır. Yine aynı şekilde, kullanım amaçları göz önüne alınarak triko iplikleri daha az bükümlü, dokuma iplikleri ise daha çok bükümlüdür.

Birim uzunlukta bulunan spiral sayısı büküm sayısını verir. Birim uzunluk olarak 1 inch (2,54 cm) alınırsa TPI yani inchdeki büküm, birim uzunluk 1 metre alınırsa TPM yani metredeki büküm ifade edilmiş olur.

Elyaf / iplik testleri 8 – Büküm / büküm yönü

İplikler iki yönde bükülebilirler. Büküm yönü Z ve S harfleri ile belirtilir. Büküm denildiğinde genellikle anlaşılan ve en çok kullanılan büküm yönü Z’ dir. Ancak son yıllarda bazı firmalar Z ve S bükümlü iplikleri bir arada kullanarak örgüdeki dönme problemine çözüm geliştirme yoluna gitmişlerdir.

Elyaf / iplik testleri 9 – İplik Numarası

Bilindiği üzere, iplik numaralandırmasında farklı tanımlar vardır. Temelde iki sistemden bahsedilebilir. Uzunluk ve ağırlık numaralandırma sistemleri.

Uzunluk numaralandırma sistemlerinde, birim ağırlığın uzunluk cinsinden değeri ölçülür.

* 1 gram ipliğin metre cinsinden değeri, Numara metrik (Nm)

* 1 pound ipliğin (453,6 gram) Hank

cinsinden (768 metre) değeri, Numara İngiliz (Ne)

Ağırlık numaralandırma sistemlerinde, birim uzunluğu ağırlık cinsinden değeri ölçülür.

* 1000 metrelik ipliğin gram cinsinden değeri Tex

* 9000 metrelik ipliğin gram cinsinden değeri Denye

İplik numarası, kumaş konstrüksiyonunda en önemli parametrelerden biridir. Sıklık ve kumaş yapısına bağlı olarak, kumaş gramajını hesaplamakta kullanılır. Aynı şekilde, iplik numarasını biliyorsak, bobinin kilosunu ölçtüğümüzde yaklaşık olarak kaç metre iplik içerdiğini ön görebiliriz.

Elyaf / iplik testleri 9 – İplik Numarası (devamı)

* İplikte numara tayini yapılmadan önce 6-12 saat standart atmosfer koşullarında dinlendirilerek sabit nem dengesi sağlanması esastır. Numara tayini esnasında çıkrık ve hassas terazi kullanılır. İplik numara ölçümü, partideki numune alma esaslarına göre seçilmiş bobinlere birden fazla uygulanır. Aynı bükümde olduğu gibi numarada da en düşük ve en yüksek değerler ile numara dağılımı tespit edilir. Cv olarak ifade edilir.

Elyaf / iplik testleri 10 – Neps sayısı

Yaklaşık 4 mm. uzunluğunda ve iplik kesit alanının %140 kadar daha kalın olan elyaf düğümleridir. Neps miktarı iplik kalitesinin önemli bir faktörüdür. Ürün görümünü, kalitesini ve özellikle de boyama kalitesini etkilemektedir.

Nepsler 3 grup altında toplanabilir:

1. Biyolojik kaynaklı (olgunlaşmamış veya ölü pamuk liflerinin oluşturduğu kütleler)

2. Çekirdek kabukları

3. Mekanik neps (iplik üretimi esnasında çeşitli eğirme proseslerinde meydana gelir)

Uster grafik örneği

Elyaf / iplik testleri 11 – ince / kalın yerler

Numara değişiminden farklıdır. İpliklerde ince kalın yer dağılımı fazla olup, numara

ölçümünde standart değer aralığı tespit edilebilir. İplik çekiminin düzgün yapılmamış olmasından kaynaklanabilir.

İnce yer, iplik kesit alanının % 30 – 70 azaldığı yerdir.

Kalın yerler ise, iplik kesit alanının % 40 – 100 arttığı yerlerdir.

Büküm işleminde, ince yerler daha fazla tur alırken kalın yerler daha az büküm alır, dolayısıyla kumaş yüzeyinde enine – boyuna çizgi şeklinde düzgünsüz görünüme neden olur. Ayrıca kumaş üretimi esnasında kopuşlara neden olarak randımanı ve kumaş kalitesini olumsuz etkiler.

Elyaf / iplik testleri 11 – ince / kalın yerler görsel

Bonus – iplik çekme değerleri

Özellikle farklı karışım oranlarında veya hammaddelerde iplikler bir arada kullanılacak ise, bobinlerin fikselenmiş ve ipliklerin çekme değerlerinin yakın olması önem kazanır.

Bu durumda, ipliklerden aynı oranda (numara ölçümü için alınan çileler olabilir) alınmış numuneler sabit ağırlıklarla ölçülür. Daha sonra yaş işlem ya da buhara tabi tutularak kuruduktan sonra yeniden aynı ağırlıklar ile ölçülüp aradaki farklar karşılaştırılır.

Bu ölçümler için bir standart aralığı yoktur. Amaç, ipliklerin bir arada kullanılabilmesi olduğu için birbirleri ile karşılaştırılmaları proses için bir referans noktası verir. Çok farklı çıkan değerlerde yeniden fikseleme yoluna gidilebilir.

Kumaş Testleri 1 – Kopma mukavemeti

Mukavemet, herhangi bir yüzeyin kendisine uygulanan kuvvete gösterdiği direnç olarak tanımlanabilir. Bu durumda kumaşın kopma mukavemeti, tekstil yüzeyinin kendisine uygulanan kopartmaya yönelik ani bir kuvvete karşı uyguladığı dirençtir. Kopma mukavemeti düşük ise ne gibi sorunlara neden olabilir? Dış giyimde pantolonların – gömleklerin diz ve dirsek kısımları ani hareketlere maruz kalabilir. Bu ani hareketler esnasında aşırı yük binmesi söz konusu olduğu durumlarda, kopma mukavemeti önem kazanır.

Kopma mukavemeti tayini, dokunmuş kumaşlara uygulanan bir test olup, şerit ve kavrama (Grap) metodu olmak üzere iki ayrı metotla uygulanmaktadır.

Kumaşların mukavemetine etki eden özellikler şunlardır:

* 1.Elyaf özellikleri :Elyaf cinsi, incelik, mukavemet, uzunluk, olgunluk

* 2.İplik özellikleri : Büküm faktörleri, numara, düzgünsüzlük

* 3.Kumaş yapısı :Yaş ve kuru ısıl işlemler, kıvrım yüzdesi, örgüsü

* 4.Kumaş apresi : Kumaşa istenen özelikleri vermek için uygulanan işlemler, fiziksel ve kimyevi maddeler

Kumaş Testleri 2 – Yırtılma mukavemeti

Yırtılma mukavemeti belirli koşullar altında bir yırtığı başlatmak, sürdürmek veya yaymak için gereken karşı koyma kuvvetidir.

Dokuma kumaşlarda 4 farklı temel ölçüm çeşidi vardır. Bu yöntemlerin ölçüm sonuçlarını karşılaştırmak konulu makaleden alıntı:

* Kullanılan metotlar kıyaslandığında yırtılma mukavemeti değerlerinin en yüksekten düşüğe doğru çift yırtma, sarkaç, tek yırtma-pantolon ve tek yırtma kanat şeklinde olduğu belirlenmiştir. Kumaş tipleri açısından sonuçlar incelendiğinde genel olarak en düşük yırtılma mukavemeti değerlerinin diğer konstrüksiyonlardaki kumaşlara göre grup oluşturması daha zor olan bezayağı kumaşlara ait olduğu belirlenmiştir. Materyal cinsi açısından sonuçlar incelendiğinde %50 Pamuk – %50 PES kumaşların tüm yırtılma mukavemeti test metotlarında, %100 pamuklu kumaşlara göre daha yüksek değerler verdiği belirlenmiştir.

Kumaş Testleri 3 – Patlama mukavemeti

Kumaşlar, kullanım esnasında yalnız atkı ve çözgü istikametinde değil, aynı zamanda çok yönlü kuvvetlerin etkisi altında kalırlar. Bu nedenle yalnız atkı ve çözgü kopması ve yırtılma mukavemeti bu kuvvetlere karşı mukavemet tayininde yetersizdir. Özellikle örgü kumaşlar, paraşüt bezleri, filtre bezleri, çuval, ağ gibi bezler için patlama mukavemeti son derece önemlidir.

Kumaş Testleri 4 – Kumaş gramajı

Tekstil yüzeyini oluşturan atkı – çözgü ipliklerinin sıklıkları ya da ilmek uzunluğu, iplik numarası gibi faktörler kumaşın birim ağırlığını etkiler. Ayrıca, bitim işlemleri, kumaş yapısal özellikleri de gramaj üzerinde etkilidir.

Özellikle boyahanelerde pek çok proseste temel veri kumaş kilosudur. Gramaj bu noktada bir kontrol noktası görevi görür.

Kumaş Testleri 5 – Dikiş mukavemeti/ Dikiş açması

Kumaşın yapısal özellikleri ve bitim işlemlerinin etkisi ile, konfeksiyona girdikten sonra, kumaşı oluşturan ipliklerin birbiri üzerinde hareket etmek (kaymak) suretiyle oluşturdukları, dikiş ipliklerinin belirginleştiği görüntü, tüketiciler tarafından istenen bir görüntü değildir. Ayrıca dikim sonrası, dikiş ipliklerinin kumaşı bir arada tutmaları esastır, ve giyside özellikle hareketli beden parçalarına denk gelen dikişlerin belli bir kuvvete karşı direnç göstermeleri beklenir. Bu kuvvet değeri, kumaşın yapısına, kullanım yerine ve dikiş özelliklerine göre değişkenlik gösterir. Ölçümü, biri hareketli diğeri sabit iki çene arasına, atkı ve çözgü yönleri dikilerek birleştirilmiş kumaşların yerleştirilerek kuvvet uygulamak esasına dayanır. Belirlenen dikiş açılması aralığına kadar uygulanan kuvvet dikiş açması değerini, dikişin yırtılmaya başladığı değer ise dikiş mukavemetini ifade eder.

Kumaş Testleri 6 – Kumaşın yıkama sonrası boyutsal değişimi

Konfeksiyonda, dikim öncesi yapılması gereken en önemli kontrollerden birisidir. Tüketici kendisine uygun bedeni aldıktan sonra hangi şartlarda bakım yapması gerektiğini belirten talimatlara uyduğu taktirde, bedende herhangi bir değişim olmaması beklenir. Bunu sağlayabilmek için yapılan boyutsal değişim testleri, kesime girmeden önce kumaşın öngörülen sıcaklıkta yıkanması (30 – 60 – 90 derece) ve yine öngörülen şartlarda kurutulması (tambur – asarak – sererek) esasına dayanır. Kuru temizleme öneriliyorsa mutlaka kuru temizleme özellikleri de kontrol edilmelidir.

Kumaş Testleri 7 – Kumaşlarda demir iyonu tayini

Demir tekstil materyallerinde genellikle hata olarak bulunur. Demir iyonları H2O2 ‘nin parçalanmasını sağlayarak elyaf hasarına neden oldukları için, ortamda eser miktarda dahi bulunmamalıdır. Bu analizi Potasyumferrosiyanür yöntemi ile yapabiliriz.

Bu yöntemin uygulaması aşağıdaki gibidir. ·Kumaş üzerine 1 damla HCl damlatılır. ·Bunun üzerine 1 damla % 5’lik potasyumferrosiyanür ilave edilir. ·Koyu mavi renk demiri gösterir.

Kumaş Testleri 8 – Haslık testleri

Boyalı ya da baskılı kumaşların üzerindeki boya grupları ile tekstil materyali arasındaki bağlar, yeterli yıkama yapılmamış olması, kullanılan kimyasalların dozajları gibi sebeplerle renk ya da baskıda solmalar kirletmeler görülebilir. Bu istenmeyen durumun kontrolü için yapılan testlere haslık testleri denir. Sürtme haslığı (kuru – yaş), ter haslığı (asit – alkali) , kuru temizleme haslığı, yıkama haslığı, su haslığı temel haslık testleri olmakla birlikte, ışık haslığı, klor haslığı gibi kullanım alanına göre farklı testler de yapılmaktadır.

Haslık testlerinde, refakat bezi kullanılır. Bu refakat bezinde farklı içerikte kumaşları temsil eden yüzeyler bulunur. Yapılan testlerde numune üzerindeki solma ve refakat bezindeki kirlenmeler değerlendirilir. Özellikle kombin dikim yapılan farklı içerikteki kumaşlarda, kumaşların birbirini kirletmemesi oldukça önemlidir.

Değerlendirmeler Gri skala üzerinde, ışık kabininde yapılır.

Kumaş Testleri 9 – pilling

Kumaşların kullanım esnasında maruz kaldığı sürtünme nedeniyle yüzeyinde oluşan serbest lif topakları pilling – boncuklanma olarak adlandırılır. Statik yüklenme, liflerin birbirini tutması, serbest elyaflar gibi pek çok nedenle oluşabilir. İstenmeyen bir görüntüdür, ancak Belli bir tolerans aralığında kabul edilebilir değerlerden bahsedilebilir. Bu değerler kumaşın içeriğine, kullanım yerine göre değişkenlik gösterir.

Test 3 farklı yöntemle yapılır.

* Martindale

* ICI pilling box

* Random Tumble

En yaygın kullanılan, aşınma dayanımı ölçümü de yapılan Martindale metodudur. Her yöntemde, kumaş belli tur sayısı ya da sürede sürtünmeye maruz bırakılarak yüzeyde oluşan boncuklar gözlenir. 5 en iyi – 1 en kotü olmak üzere 1’den 5’e kadar bir skalada değerlendirilir.

Kumaş Testleri 10 – aşınma dayanımı

Kumaşı oluşturan iplikler sürtünmeye maruz kaldığında sadece boncuklaşmaya neden olmazlar. Bir süre sonra aşınmaya ve kopmaya başlarlar. Belli bir tur sayısı (kullanım yerine göre değişir) kadar sürtünmeye maruz bırakılan kumaş yüzeyindeki kopma gözlenerek tespit edilir. Arada, belirlenen periyotlarda makine durdurularak iplik kopması olup olmadığı kontrol edilir. Eğer son tura kadar sürtünme testi tamamlanmış olmasına rağmen kopma gözlenmemiş ise, raporda bu şekilde belirtilir.